Jagody jałowca: na smak i zdrowie

Nazwa jałowiec pochodzi od jałowych gleb, na których roślina najczęściej występuje. Zanim jagody jałowca zaczęto używać jako przyprawy, przypisywano im magiczną moc i bardziej ceniono jako lekarstwo. Starożytne ludy otaczały wiecznie zielony krzak jałowca kultem. Na przykład Germanie używali gałązek jałowca w czasie obrzędu składania ofiary. Kto naumyślnie złamał krzew jałowca, ściągał na siebie nieszczęście. W czasach późniejszych przed jałowcem zdejmowano kapelusz z głowy. W górnej Bawarii kijem z jałowcowego drewna mieszano masło — wierzono, że odpędza on czarownice. Natomiast gałązka tej rośliny wpięta w nakrycie głowy miała chronić wędrowca przed złymi duchami.

Ksiądz Kneipp z Worishofen (1821-1897), ceniony przez nasze prababki za umiejętności skutecznego leczenia metodami naturalnymi, zalecał kurację na bazie jagód jałowca przez... dodawanie i odejmowanie.

Księżowski przepis był prosty: Pacjent zaczynał kurację od zjedzenia czterech jagód jałowca, a przez kolejne dni – codziennie – miał zjadać jedną jagódkę więcej. Kiedy dochodził do 15, rozpoczynał odejmowanie i zjadał codziennie jedną jagódkę mniej. Kiedy z powrotem dochodził do czterech jagódek, kuracja kończyła się. Miała działać pobudzająco na przemianę materii i odmładzająco na cały organizm.

Właściwości lecznicze jałowca są cenione do dzisiaj, choć księżowskiej recepty od dawna nikt już nie stosuje.

– Dziś z jagód jałowca przyrządza się lecznicze napary i wyciągi, które działają na organizm moczopędnie i oczyszczająco. Pomagają bowiem usuwać szkodliwe produkty przemiany materii, a jednocześnie przywracają apetyt i poprawiają samopoczucie – tłumaczy miłośniczka ziół Barbara Pelczar z katowickiego Instytutu „Biomat”. – Zewnętrznie wykorzystuje się natomiast olejek jałowcowy. Zalecany do wcierania przy bólach gośccowych, nerwobólach, zapaleniu korzonków nerwowych.

Z jedzeniem nie przesadzaj!
Każdy, kto sięga po jałowiec, powinien jednak wiedzieć, że spożywanie owoców ziela w nadmiarze może zaszkodzić.
– Duże dawki jałowca działają silnie drażniąco na nerki i przewód moczowy. Podobnie olejek jałowca może być stosowany tylko zewnętrznie, bo już wypicie 5 do 10 kropli może powodować senność, oszołomienie, porazić ośrodkowy układ nerwowy, a także fatalnie podrażnić układ pokarmowy – uczula Barbara Pelczar. – Stosowanie naparów i wyciągów na bazie jagód jałowca przeciwskazane jest także w ostrych chorobach zapalnych przewodu pokarmowego, w zaostrzonej chorobie wrzodowej, w ciężkich chorobach nerek i wątroby, a także w przypadku ciąży – dodaje.

Łatwiej zbierać po przymrozku
Im bliżej zimy, tym czas na zbieranie jagód jałowca nadchodzi najlepszy. I choć czynność ta nie należy do najprzyjemniejszych – bo łatwo się pokłuć, a w rękawiczkach niewygodnie – warto uzbierać tych owoców choć mały pojemniczek. Dla smaku i na zdrowie. Bo jałowiec, oprócz tego że posiada walory lecznicze, jest także cenioną przyprawą, która czyni potrawy strawniejszymi i dodaje im niepowtarzalnego korzennego aromatu (patrz ramka obok).
Już dawno po jałowiec sięgnęły przemysł monopolowy i kosmetyczny. Owoce jałowca wchodzą także w skład gotowych mieszanek ziołowych Cholagoga I i II, płynu Cholesol, a olejek jest jednym z komponentów leku Spiritus Angelicae compositus oraz Linimentum saponato-camphoratum, używanych do wcierań w skórę.

Jałowiec w kuchni
* Jałowiec to niezbędna przyprawa do potraw mięsnych, a zwłaszcza dziczyzny;
* Bywa też nieocenionym dodatkiem do marynat (na przykład do grzybków, które nie posiadają swojego zapachu, jak kurki, gąski, surojadki);
* Dobrze jest przyprawić jałowcem bigos, kapustę, brukiew, cynaderki – ziele pozbawi je przykrego zapachu;
* Doskonały do wyrobu wina, nalewek i wódek;
* Cała roślina ma właściwości bakteriobójcze i przeciwzapalne. Stąd gałązki jałowca dodawane do drewna z wędzarniach przydają mięsiwu nie tylko aromatu, ale chronią je przed zepsuciem.

Zrób to sam, czyli przepisy z dodatkiem jagód jałowca
Napar jałowcowy
1 łyżkę rozdrobnionych jagód zalewamy szklanką wrzącej wody i odstawiamy na około 15 minut, pijemy w ciągu dnia w 3-4 porcjach po jedzeniu dla pobudzenia apetytu i lepszego trawienia, a także jako środek moczopędny i bakteriobójczy.

Wino jałowcowe
Około 60 g rozdrobnionych owoców jałowca zalewamy litrem wina wytrawnego, podgrzewamy do wrzenia na wolnym ogniu, odstawiamy dla zmacerowania pod przykryciem na 3 dni, odcedzamy i zlewamy do butelek. Pijemy codziennie rano na czczo kieliszek jako środek moczopędny, a na 30 minut przed posiłkiem dla pobudzenia apetytu.

Nalewka jałowcowa
Około 100 g utłuczonych jagód zalewamy 0,5 l 70-proc. spirytusu i odstawiamy na 10 dni. Pijemy 1-2 razy dziennie po 10-20 kropli w kieliszku wody w zaburzeniach trawiennych lub wcieramy w bolące miejsca.

Powidła jałowcowe
Świeże owoce ugniatamy na tyle delikatnie, by nie uszkodzić pestek, zalewamy wodą i gotujemy przez pół godziny na wolnym ogniu. Powstały po przecedzeniu i wyciśnięciu przez płótno płyn smażymy na małym ogniu do momentu, aż po dodaniu niewielkiej ilości cukru uzyska konsystencję miodu. Łyżkę powideł rozprowadzamy 2 łyżkami wody i zażywamy po jedzeniu oraz na noc dla usprawnienia pracy żołądka i nerek.

Kąpiel jałowcowa
Około 1 kg młodych gałązek krzewu i garść owoców gotujemy przez kilka minut z 2 l wody. Po przecedzeniu wywar wlewamy do wanny. Kąpiel jałowcowa (nie powinna trwać więcej niż 15 minut) polecana jest przy reumatyzmie, artretyzmie i wypryskach skórnych.

Kuracja przeciwłupieżowa
50 g owoców jałowca i 50 g liści rozmarynu wymieszać. Łyżeczkę tak przygotowanej mieszanki zalać 1/2 szklanki wrzątku i zaparzać 15 minut. Dodać 2 krople olejku z rozmarynu. Wetrzeć w skórę głowy. Po 20 minutach spłukać letnią wodą z dodatkiem cytryny.