Mówimy, że coś jest napisane "dużą literą" czy "wielką literą"? Prof. Jan Miodek wyjaśnia

JAN MIODEK

Rzecz o języku

O bezsensownych wielkich literach
Jeden z uczestników mojego telewizyjnego „Słownika polsko@polskiego” podjął temat dużych – wielkich liter, czyniąc ze mnie wręcz śmiertelnego wroga tego drugiego określenia. – Nie zamierzam z powodu takiego drobiazgu psuć sobie zdrowia, faktem jednak jest, że do końca życia nie pojmę, komu przeszkadzała duża litera, funkcjonująca przez kilkadziesiąt lat mojego życia – z latami szkolnymi i uniwersyteckimi włącznie, powszechnie teraz zamieniana w słownikach, gramatykach i podręcznikach na wielką literę.

Uparcie będę twierdził, że przymiotnikowe warianty duży i wielki nie są stylistycznie tożsame, że wielki = duży + nacechowanie emocjonalne (ekspresja) – wyrażę się matematycznie. Wielki chłop, wielkie chłopisko, wielka baba, wielkie gmaszysko, wielkie miasto, wielkie drzewo, wielki majątek, wielki łeb – to są dla mnie przykłady właściwego użycia słowa wielki (wielka, wielkie). Ale wielka litera – w tekście pozbawionym ekspresji, stylistycznie neutralnym?? O ileż to raptem milimetrów przerasta ona w wersie literę małą??!! – Skoro tak się Wam jednak podoba, to piszcie sobie i mówcie o wielkich literach. Ja i tak do końca życia posługiwać się będę literami dużymi.

Wzywałbym natomiast do opamiętania wszystkich, a liczba takich osób przybywa w tempie zastraszającym, którzy w internecie, w reklamach, w listach, na tablicach ogłoszeń - dosłownie wszędzie - używają dużych liter zupełnie nonsensownie, żeby nie powiedzieć idiotycznie. Oto mój urobek z jednego dnia: „Najlepsze Dla Ciebie”, „Sala Dla Niepalących”, „Udanych Zakupów”, „Pojemnik na Szkło”, „Pojemnik na Buty”, „Witamy Serdecznie”, „Pozdrawiam Bardzo Serdecznie”, „Szatnia Bezpłatna”, „Bądź Dobry Dla Dziecka”, „Mistrzostwa w Dwuboju Nowoczesnym”, „Bicie Rekordu w Pływaniu pod Wodą”, „Konto Oszczędnościowe”, „Lokata Rosnąca”, „Turniej Tenisa Ziemnego” (choć tuż po nim: „turnieje badmintona, siatkówki i koszykówki wodnej”).

Wszystkie te zapisy są z gruntu błędne, ale szczególnie rażące są konstrukcje z przyimkami z dużymi literami, czyli „Najlepsze Dla Cebie”, „Sala Dla Niepalących”, „Bądź Dobry Dla Dziecka”. Nawet w tytułach czasopism i cykli (serii) wydawniczych, w których obowiązują duże litery każdego z członów, np. „Gazeta Dolnośląska”, „Gazeta Wyborcza”, „Dziennik Zachodni”, „Poradnik Językowy”, „Tygodnik Powszechny”, „Język Polski”, „Kwartalnik Historyczny”, nie wolno dużą literą napisać spójników i właśnie przyimków: „Prawo i Życie”, „Typy Broni i Uzbrojenia”, „Listy z Teatru”, „Literatura na Świecie”.

Dużą literą piszemy natomiast TYLKO pierwszy człon tytułów książek, rozpraw, artykułów, wierszy, pieśni, piosenek, filmów, sztuk teatralnych, obrazów, programów radiowych i telewizyjnych: „Noce i dnie”, „Ziemia obiecana”, „Historia języka polskiego”, „Psychologia kliniczna”, „Oda do młodości”, „Żółte kalendarze”, „Goniąc kormorany”, „Sami swoi”, „Struktura kryształu”, „Człowiek z żelaza”, „Trzy siostry”, „Stworzenie świata”, „Babie lato”, „Kronika sportowa”, „Poezja na dobranoc”, „Ojczyzna polszczyzna”, „Słownik polsko@polski”, „Szkło kontaktowe”, „Loża prasowa”.

Przypominam wreszcie i to, że duża litera obowiązuje jedynie przy nazwach regionów: Dolnośląskie, Zachodniopomorskie, Mazowieckie itp. Małymi literami zapisujemy połączenia: woj. dolnośląskie, woj., zachodniopomorskie, pow. jaworski, pow. bolesławiecki, pow. świdnicki, pow. złotoryjski.