Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Jak się nie dać pokonać wirusowi

Agata Markowicz
O chorobach zakaźnych, drobnoustrojach, które je wywołują, sposobach przenoszenia tych chorób i profilaktyce w postaci szczepień ochronnych z dr Ewą Janczewską-Kazek, specjalistką chorób zakaźnych, rozmawia Krystyna ...

O chorobach zakaźnych, drobnoustrojach, które je wywołują, sposobach przenoszenia tych chorób i profilaktyce w postaci szczepień ochronnych z dr Ewą Janczewską-Kazek, specjalistką chorób zakaźnych, rozmawia Krystyna Bochenek

Co to jest choroba zakaźna?

To choroba wywołana przez drobnoustrój chorobotwórczy. Do drobnoustrojów takich należą bakterie, wirusy, grzyby i niedawno poznane priony. Powodem choroby zakaźnej może być także działanie toksyny, czyli jadu produkowanego przez bakterię. Wśród chorób zakaźnych niektórzy rozróżniają także choroby pasożytnicze. Są to choroby wywołane przez pierwotniaki, robaki i małe stawonogi.

Czym różnią się między sobą poszczególne drobnoustroje?

Wszystkie są malutkie, niewidoczne gołym okiem, ale mogą by groźne. Organizm człowieka, choć dużo większy, nie zawsze potrafi się przed nimi bronić. O tym, że jest to drobnoustrój zakaźny, świadczy fakt, że jest on zdolny do przeniesienia się z jednej osoby na drugą. Struktura poszczególnych drobnoustrojów jest bardzo różna. Jednym z najmniejszych drobnoustrojów chorobotwórczych jest wirus, składa się on prawie wyłącznie z kwasu nukleinowego w otoczce. Większa od wirusa jest bakteria; to jest już organizm jednokomórkowy. Z kolei prion jest zakaźną cząstką białkową. Pierwotniaki, robaki i stawonogi to już dużo większe organizmy.

Ile drobnoustrojów musi zaatakować organizm, żeby powstała choroba zakaźna?

Wystarczy kilka, kilkanaście, kilkadziesiąt - to zależy od rodzaju drobnoustroju. Drobnoustroje te potem bardzo szybko się namnażają. Czas od wniknięcia drobnoustroju do wystąpienia objawów chorobowych, to tzw. okres wylęgania, różny w przypadku poszczególnych chorób.

Jak dochodzi do zarażenia chorobą zakaźną?

Najłatwiej zarazić się drogą wziewną (kropelkową), kiedy drobnoustroje dostają się do naszego układu oddechowego. Nie trzeba się całować - wystarczy, jeśli znajdujemy się w pobliżu osoby chorej, która kaszle, kicha, ma katar, a nawet mówi. Drobinki wydzielin tej osoby, zawierające wirusy, rozprzestrzeniają się i tworzą pewien rodzaj aerozolu, którym możemy się zarazić. Drogą wziewną możemy się zarazić na przykład bakteriami Legionelli, które znajdują się w urządzeniach klimatyzacyjnych.

Inną, dosyć częstą, drogą przenoszenia jest droga pokarmowa. Drogą tą można się zarazić albo przez spożywanie żywności, w której namnożyły się bakterie lub zostały wytworzone toksyny będące produktami tych bakterii (gronkowiec), ewentualnie na skutek nieprzestrzegania higieny (jedzenie niemytych owoców, zwłaszcza egzotycznych, niemycie rąk po skorzystaniu z toalety).

Inne istotne drogi przenoszenia to: przerwanie ciągłości skóry, np. w trakcie zabiegów niesterylnym sprzętem, czy to medycznym, czy też wykorzystywanym przy tatuażu i innych procedurach niemedycznych.

Istnieje również możliwość przeniesienia zakażenia przez zwierzęta lub zakażenia drogą kontaktów seksualnych.

Jak często kontakty z drobnoustrojami kończą się chorobą?

Do zakażenia i wystąpienia choroby zakaźnej potrzebne jest współistnienie dwóch czynników, z których jeden zależy od drobnoustroju, a drugi od naszego organizmu. Żeby drobnoustrój był w stanie nas zarazić, musi charakteryzować się zakaźnością, czyli zdolnością przenoszenia się na inną osobę, a także zaraźliwością, czyli zdolnością do przełamania barier naszego układu odpornościowego. Te dwie cechy, w zależności od stopnia nasilenia, składają się na tzw. zjadliwość drobnoustrojów. Taki zjadliwy drobnoustrój musi ponadto napotkać wrażliwy organizm.

Jakie mechanizmy decydują o wrażliwości na zakażenie?

Przede wszystkim swoistość gatunkowa. Ludzie są niewrażliwi na pewne wirusy czy bakterie, które mogą powodować choroby u zwierząt albo roślin.

A co to jest odporność?

Odporność to bardzo złożony zespół czynników, które składają się na to, że jesteśmy niewrażliwi na dany drobnoustrój. Najistotniejszym czynnikiem jest to, co mamy zapisane w genach. Są osoby z wrodzonym brakiem odporności; na szczęście jest ich bardzo mało.

Jakie bariery anatomiczne muszą zostać pokonane, żeby doszło do zakażenia?

Pierwszą i zasadniczą linię obrony przed zarazkami stanowi nasza skóra. Jeżeli ta jest nieuszkodzona i nie ma na niej żadnych zranień, to mogą na niej przebywać wirusy, bakterie, grzyby i nie wystąpią żadne objawy chorobowe. Jeżeli natomiast dojdzie do uszkodzenia skóry, to drobnoustroje - nawet te, które do tej pory bytowały na niej nieszkodliwie - wnikając pod skórę, mogą spowodować chorobę. Nie bez znaczenia są także odczyn skóry i jej flora fizjologiczna - czyli pożyteczne bakterie, które stale bytują na skórze i zajmują miejsce potencjalnym drobnoustrojom chorobotwórczym. Drugą po skórze poważną ochronę przed zarazkami stanowią błony śluzowe (jama ustna, przewód pokarmowy). Te stanowią barierę ochronną nie tylko przez swoją ciągłość, ale także przez wydzielanie tzw. płynów ustrojowych (ślina, sok żołądkowy, łzy), które mają naturalne właściwości neutralizujące bakterie. Dopóki te bariery wytrzymują, żadna choroba zakaźna nam nie grozi. Jeżeli jednak bariery te zostaną przełamane, włączają się bardzo skomplikowane mechanizmy układu odpornościowego, aby opanować rozprzestrzenianie się infekcji.

Czy lepiej, żeby dziecko przechorowało wszystkie choroby wieku dziecięcego, zanim wyrośnie, czy może za wszelką cenę chronić je przed zakażeniem?

Jeżeli tzw. choroby wieku dziecięcego dotykają nas w wieku dorosłym, to ich przebieg jest dużo cięższy i dużo większa jest możliwość powikłań. Na szczęście mamy szczepionki, które przed większością tych chorób mogą nas uchronić. Szczepionki warto przyjmować także dlatego, że niektóre choroby zakaźne, po ustąpieniu ostrej fazy choroby, przechodzą w formę utajoną i mogą się po latach odezwać, np. ospa wietrzna w postaci półpaśćca.

Co to jest szczepionka i na jakiej zasadzie działa?

Szczepionka jest to preparat, do którego produkcji używana jest albo żywa bakteria o zmniejszonej zjadliwości, albo zabity drobnoustrój, bądź też fragment jego struktury, który ma właściwości antygenowe, czyli powoduje produkcję przeciwciał odpornościowych. Podanie szczepionki to najskuteczniejszy sposób na to, aby uniknąć choroby zakaźnej.

Co to jest surowica odpornościowa i czym różni się ona od szczepionki?

W wypadku szczepionki organizm sam wytwarza przeciwciała i żeby zaczęła działać - potrzeba czasu, a niekiedy trzeba podać kilka dawek. Surowica to gotowe przeciwciała, zgromadzone w fiolce przez producenta, które podawane są w celu natychmiastowego zabez- pieczenia pacjenta.

Czy można podawać szczepionkę i surowicę jednocześnie?

W niektórych sytuacjach trzeba. Na przykład przy pokąsaniu przez zwierzę podejrzane o wściekliznę.

Po jakim czasie szczepionka staje się aktywna? I na jak długi czas uodparnia?

To zależy od jej rodzaju. Niektóre działają już po kilku tygodniach - po podaniu jednej dawki. W wypadku innych potrzebne są dwie, trzy dawki, a czasem po kilku latach trzeba podać dawki uzupełniające.

Czy surowica uodparnia także na dłuższy czas, podobnie jak szczepionka?

Nie, surowica ma działanie doraźne. Po jej podaniu przeciwciała szybko znikają z organizmu.

Dlaczego na niektóre choroby zakaźne zapadamy tylko raz w życiu, a na niektóre dużo częściej?

Odporność trwałą daje nam najczęściej przebycie chorób, przed którymi bronimy się produkując przeciwciała i dotyczy to tylko takich drobnoustrojów, których budowa - na przestrzeni lat - nie zmienia się znacząco. Na przykład przebycie zapalenia wątroby typu A, czyli tzw. żółtaczki pokarmowej, daje nam odporność na całe życie. Natomiast wirus grypy ma bardzo dużą zmienność struktury genetycznej i dlatego co roku, pod nadzorem naukowców, trzeba szczepionkę modyfikować, biorąc pod uwagę, jaki szczep będzie w danym sezonie dominował.

Na które choroby zakaźne chorujemy tylko raz w życiu?

To większość chorób wieku dziecięcego, to znaczy świnka, różyczka, ospa wietrzna, odra. Niestety, nie można zaliczyć do nich opryszczki. W wypadku tej ostatniej po pierwszym zachorowaniu dochodzi do przewlekłego, utajonego zakażenia, które ulega reaktywacji, kiedy tylko organizm znajdzie się w mniej sprzyjającej sytuacji.

Jak długo działa szczepionka przeciwko meningokokom?

Uważa się, że powyżej 12 miesiąca życia jedna dawka wystarczy. Warto wiedzieć przy okazji, że najgroźniejsze dla życia, o piorunującym przebiegu, jest zakażenie meningokokiem z grupy C. Zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych wywołane przez inne meningokoki nie są tak groźne dla życia.

Skąd się biorą powracające co jakiś czas dyskusje o celowości szczepień ochronnych u dzieci?

Te dyskusje rodzą się wówczas, kiedy opisywana jest większa niż zwykle liczba powikłań poszczepiennych. Do takich sytuacji dochodzi ostatnio stosunkowo rzadko. Dawniej szczepionki były żywe, źle oczyszczone; obecnie przemysł farmaceutyczny poczynił w tej dziedzinie ogromne postępy i dzisiejsze szczepionki są nie tylko skuteczne, ale i bezpieczne.

Które choroby zakaźne wymagają bezwzględnej izolacji?

Jest ich stosunkowo niewiele. Takiej izolacji wymaga zapalenie wątroby typu A, ponieważ do zakażenia dochodzi drogą pokarmową. Nie ma natomiast bezwzględnej potrzeby izolacji pacjentów zakażonych żółtaczką typu B i C. Na pewno odizolowany powinien być pacjent z gruźlicą - w tym przypadku dochodzi do zakażenia drogą kropelkową. Izolacji wymagają także SARS czy gorączki krwotoczne, ale to choroby egzotyczne, w Polsce praktycznie nie występujące.

Czy osoby, które chorowały na żółtaczkę mogą być dawcami krwi?

Mogą, pod warunkiem, że była to przebyta w przeszłości żółtaczka typu A. To choroba, która nie przechodzi w fazę przewlekłą, a jej przechorowanie daje odporność na całe życie. Jeżeli nie mamy pewności, popartej badaniami laboratoryjnymi, że było to zapalenie wątroby typu A, powinniśmy zrezygnować z oddawania krwi. Bezwzględnie nie mogą być dawcami pacjenci po przebytej żółtaczce typu B i C.


Ewa Janczewska-Kazek

Specjalista chorób zakaźnych, lekarz chorób wewnętrznych. W 2004 r. uzyskała stopień doktora nauk medycznych. Kierownik Poradni Hepatologicznej przy Szpitalu Specjalistycznym w Chorzowie.

Zawodowo zajmuje się przede wszystkim diagnostyką i terapią przewlekłych wirusowych zapaleń wątroby typu B i C, nadzorując programy terapeutyczne w drugim co do wielkości ośrodku w Polsce.

Studia na Wydziale Lekarskim Śląskiej Akademii Medycznej ukończyła w 1990 r. Specjalizację, a przede wszystkim umiejętności praktyczne w zakresie chorób zakaźnych, zdobywała pod kierownictwem pana dr. n. med. Marka Beniowskiego - konsultanta wojewódzkiego w dziedzinie chorób zakaźnych.

Ukończyła studia podyplomowe "Zarządzanie i Controlling w Ochronie Zdrowia" w Górnośląskiej Wyższej Szkole Handlowej, kursy auditora wewnętrznego oraz auditora wiodącego systemu zarządzania jakością wg ISO 9001:2000 organizowane przez TUV Nord.

Członek European Association for the Study of the Liver oraz European Society of Clinical Microbiology and Infectious Diseases. Ekspert zewnętrzny w Narodowym Programie Foresight Polska 2020.

Za najcenniejszy uważa jednak tytuł członka honorowego nadany przez Stowarzyszenie Pomocy Chorym z HCV, jako jednemu z dwóch lekarzy w Polsce.

Matka 11-letniego syna Adama, dla którego chciałaby mieć znacznie więcej czasu.

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Te produkty powodują cukrzycę u Polaków

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na bielawa.naszemiasto.pl Nasze Miasto