Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Kaszel może sygnalizować wiele chorób

Monika Krężel
O kaszlu i przyczynach jego występowania z prof. Władysławem Pierzchałą, kierownikiem Katedry i Kliniki Pneumonologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach rozmawia Krystyna Bochenek Niektóre źródła ...

O kaszlu i przyczynach jego występowania z prof. Władysławem Pierzchałą, kierownikiem Katedry i Kliniki Pneumonologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach rozmawia Krystyna Bochenek

Niektóre źródła podają, że w pewnych sytuacjach kaszel jest prawidłową, choć nieprzyjemną reakcją organizmu na podrażnienie dróg oddechowych, przede wszystkim oskrzeli. Dlaczego kaszlemy?

Z kaszlem jest tak, jak ze łzami. One mogą oznaczać radość, smutek albo zwilżają powieki, byśmy mieli lepsze widzenie. Gdy kaszlemy, możemy zaznaczać delikatnie swoją obecność, kaszlemy również wtedy, gdy zachłysnęliśmy się i musimy usunąć ciało obce z dróg oddechowych - jest to wówczas odruch obronny. I wreszcie kaszlemy, gdyż organizm daje nam w ten sposób znać, że jest chory.

Dlaczego w niektórych sytuacjach, gdy kaszlemy nocą, kaszel ustępuje po wypiciu wody?

W takim przypadku kaszel nie pochodzi z oskrzeli czy płuc, ale związany jest z refluksem żołądkowo-przełykowym. Kwas solny dostaje się do przełyku, drażni go i w ten sposób powoduje kaszel.

Gdy wypijamy łyk wody, spłukujemy kwas i kaszel przechodzi. Jest to dość częsta dolegliwość.

Poza tym kaszel może dokuczać także chorym leczącym się na nadciśnienie. Otóż istnieje pewna grupa leków obniżających ciśnienie krwi, ale u większości chorych pobudzających równocześnie kaszel.

Jeśli ten lek zażywa osoba chorująca na astmę, będzie miała uporczywy kaszel.

Kaszel to objaw choroby czy choroba?

Jest to objaw choroby, podobnie jak ból czy duszność. Jest to jednak objaw niespecyficzny, gdyż jeśli kaszlemy, to zwykle nie wiemy, z jaką chorobą jest związany kaszel, i czy w ogóle ta choroba dotyczy dróg oddechowych.

Bez konkretnych badań często nie wiadomo, na co choruje pacjent.

Kaszel jest złożonym odruchem, powstaje wtedy gdy przepona chce gwałtownie usunąć powietrze z płuc. Dochodzi do podrażnienia receptora, który wyzwala kaszel. W organizmie człowieka znajduje się wiele takich miejsc, receptorów, w których może być wyzwolony kaszel, a do tego one znajdują się nie tylko na drodze oddechowej.

Są umiejscowione w żołądku, przeponie, osierdziu serca, tchawicy, oskrzelach, nagłośni, uchu środkowym, nosie, płucach. Warto więc wiedzieć, że kaszel może być objawem choroby żołądka, serca, przepony, krtani, ucha środkowego i wielu innych organów.

Co więcej, mówimy również o występowaniu tzw. kaszlu psychicznego, jest to charakterystyczny skurcz przepony. W wielu przypadkach nie da się ustalić przyczyny wystąpienia kaszlu psychicznego, pacjent jest oczywiście poddany najpierw badaniom wykluczającym inne pochodzenie tej dolegliwości.

Jakie wyróżniamy rodzaje kaszlu, i które z nich występują najczęściej?

Najczęściej mówimy o występowaniu kaszlu ostrego, który pojawia się wtedy, gdy czynnik drażniący dociera do początku drogi oddechowej. Zdarza się więc, że komuś wpadł do krtani okruszek lub pył drażniący do nosa i ta sytuacja spowodowała wystąpienie ostrego kaszlu. Taki rodzaj kaszlu występuje także, gdy odczuwamy jakiś dyskomfort w uchu albo chorujemy np. na wirusowe zapalenie oskrzeli. Dla zdecydowanej większości pacjentów taki kaszel nie jest groźny.

Gdy kaszel trwa nie dłużej jak osiem tygodni kwalifikowany jest jako ostry. Możemy wówczas domniemywać, że pochodzi z górnych pięter dróg oddechowych.

Inaczej jest w przypadku, gdy przyczyny kaszlu leżą poniżej głośni, a kaszel trwa dłużej niż osiem tygodni. Mamy wówczas do czynienia z kaszlem przewlekłym, który jest już o wiele groźniejszy. Generalnie nie jest ważna intensywność czy głośność kaszlu, ale właśnie czas jego trwania.

Gdy wykluczymy wszystkie przyczyny organiczne wywołujące kaszel, dopiero na końcu możemy stwierdzić, że pacjent cierpi na kaszel na tle emocjonalnym (kaszel psychiczny).

Jakie są przyczyny kaszlu?

Jeżeli stwierdzimy kaszel ostry, a do tego występują takie objawy, jak gorączka, złe samopoczucie, to przyczyną kaszlu jest najczęściej infekcja dróg oddechowych. Gdy wraz z kaszlem występuje nagły ból w klatce piersiowej, duszność, kołatanie serca i krwioplucie, możemy podejrzewać zator tętnicy płucnej, czyli ostry epizod choroby zakrzepowo -zatorowej.

Jeżeli z kolei u chorego, obok nagłego kaszlu pojawi się niesymetryczny świst nad płucami, może to świadczyć o zachłyśnięciu się.

Kaszel ostry często związany jest z początkiem kataru, przy czym ten problem inaczej wygląda u dorosłych, a inaczej u dzieci. Dorośli mają tak skonstruowaną jamę nosową, że wydzielina z nosa ścieka do tyłu, do gardła i drażni krtań. Mówimy wówczas o zespole podciekania z tylnych nozdrzy. U dzieci wydzielina z nosa wydostaje się na zewnątrz.

Przyczyn kaszlu jest bardzo wiele. Może go prowokować na przykład wpadające do płuc zimne powietrze, niezbyt dobrze ogrzane w nosie. Pod nabłonkiem oskrzeli znajdują się bowiem bardzo wrażliwe zakończenia nerwowe i ich podrażnienie prowadzi do wystąpienia kaszlu.

Taka nadreaktywność na zimne powietrze lub wysiłek fizyczny może zwiastować skłonność do wystąpienia astmy.

Warto jeszcze wspomnieć o kaszlu palaczy, który - w pewnym sensie - ma aspekt fizjologiczny. Palenie papierosów powoduje bowiem zanik nabłonka walcowatego z rzęskami, które transportują śluz oskrzelowy do gardła. Pod wpływem palenia te rzęski niestety zanikają, a śluz wydziela się bardzo obficie. Jeżeli więc palacz rano kaszle, jest to jedyny mechanizm oczyszczania oskrzeli, wydzielina wydostaje się na zewnątrz, palacz wypluwa ją lub połyka. Jest to u niego jedyny fizjologiczny mechanizm oczyszczania dróg oddechowych. Zaprzestanie palenia nie spowoduje, że rzęski się szybko odrodzą, ale rzucenie papierosów pomoże płucom nawet jeżeli kaszel utrzyma się nadal.

Przewlekły kaszel produktywny jest objawem przewlekłej obturacyjnej choroby płuc.

Co warto wiedzieć zatem wiedzieć o POChP?

Ostatnio akronim tej choroby jest coraz częściej rozpoznawany.

Wcześniej znaliśmy tę chorobę jako przewlekłe zapalenie oskrzeli z rozedmą.

Zwykło się mówić, że kaszel w POChP to kaszel palacza. Tak jest w istocie, ale tylko około 1/3 palaczy choruje na POChP, natomiast wśród chorych na POChP - 80 proc. stanowią palacze.

Chorzy skarżą się na duszność, świszczący oddech, mniejszą zdolność wysiłkową i najczęściej są przekonani, że chorują na astmę.

Astma to jednak choroba rozpoczynająca się w młodości i mająca przebieg zmienny (występują długie okresy niemal pełnego zdrowia).

POChP przebiega w sposób stale postępujący z małą dynamiką objawów, które pojawiają się dopiero około 50 roku życia. Częstość tej choroby jest bardzo duża, najwyższa z chorób oddychania.

Rosnąca długość życia w krajach rozwiniętych przyczynia się do wzrostu częstości jej rozpoznawania. Znaczenie ma również palenie papierosów przez młodzież i bierne wdychanie dymu tytoniowego.

Taki palacz ponosi wszystkie negatywne konsekwencje, które wynikają z czynnego palenia papierosów. Na szczęście ostatnio coraz częściej - w miejscach publicznych i w pracy - chroni się osoby, które nie palą papierosów.

Dym papierosowy jest szczególnie niebezpieczny dla kobiet w ciąży i ich przyszłych dzieci. Jeżeli będą one narażone na wdychanie dymu papierosowego w okresie tworzenia się ważnych dla życia narządów, m.in. płuc i mózgu, to dzieci urodzą się słabsze, będą mieć mniejsze płuca, mniej sprawny układ nerwowy i mniejszą masę mięśniową.

Czy klimatyzacja, którą coraz częściej mamy zamontowaną w samochodach, urzędach jest dobrodziejstwem?

Klimatyzacja towarzyszy nam już wszędzie, łącznie z centrami handlowymi i bankami.

Już sam fakt różnicy temperatur może być niekorzystny.

Klimatyzacja systematycznie konserwowana jest czyszczona chemicznie, co powoduje, że powietrze zawiera opary chemikaliów.

Z kolei jeśli nie jest odpowiednio czyszczona, to w powietrzu namnażają się grzyby zarodnikowe, roztocza i bakterie (np. Legionella pneumoniae) szkodliwe dla układu oddechowego.

Czy kaszel można ignorować, nie przejmować się nim, przeczekać?

Wszystko zależy od rodzaju kaszlu. Przykładowo zmiana charakteru dotychczasowego kaszlu przewlekłego u palacza papierosów lub nagłość wystąpienia kaszlu ostrego u dotychczas zdrowej osoby, szczególnie gdy towarzyszą temu jeszcze inne objawy, zawsze jest ostrzeżeniem, że dzieje się coś naprawdę złego.

Niekiedy pomoc jest potrzebna natychmiast, np. gdy dochodzi do zachłyśnięcia pokarmem lub innym ciałem obcym. Może to spowodować ciężkie niedotlenienie i uszkodzenie mózgu, a nawet śmierć człowieka. Należy w takiej sytuacji mocno i gwałtownie ucisnąć brzuch, poniżej żeber. Spowoduje to przemieszczenie przepony do klatki piersiowej, wzrost ciśnienia w płucach i wypchnięcia ciała obcego z oskrzeli. Oczywiście trzeba też zadzwonić po pomoc medyczną.

Jakie mogą być jeszcze skutki nieleczonego kaszlu?

Skutki zależą od tego, jaka choroba, powodująca kaszel nie jest leczona. Przykładowo, jak już mówiliśmy, niektóre receptory wywołujące kaszel znajdują się w żołądku i przełyku. Jeśli pacjent kaszle, ponieważ ma refluks żołądkowo-przełykowy, to nieleczona choroba może spowodować u niego rozwój zapalenia przełyku, a nawet w krańcowych przypadkach choroby nowotworowej. Część receptorów kaszlowych znajduje się na osierdziu serca. Jeżeli zapalenie osierdzia, którego objawem był kaszel nie zostanie prawidłowo leczone, skutki mogą się okazać nieodwracalne dla sprawności mechanicznej serca.

Jaki wpływ na kaszel może mieć wysuszona śluzówka nosa czy gardła?

Zwróćmy uwagę, że jeżeli mamy wysuszoną skórę, to odczuwamy swędzenie i z konieczności drapiemy swędzące miejsca.

Kaszel jest takim drapaniem w swędzącą śluzówkę oskrzeli.

Zarówno skóra sucha, jak i śluzówka sucha, to nic innego jak skóra lub śluzówka zanikła. Już sam zanik błony śluzowej oskrzeli usposabia do kaszlu, zwiększając dostęp czynników drażniących do receptorów kaszlowych. Błonę śluzową nie wystarczy wówczas nawilżać, trzeba ją odbudować. Najczęściej jest to związane z leczeniem choroby, która doprowadziła do jej uszkodzenia (np. astma). Czasem pomaga podaż witaminy A. Zawsze należy zastanowić się nad zmianą stylu (a czasem miejsca) życia, w tym racjonalizacji diety, odstawienia używek, unikania zanieczyszczeń środowiskowych.

Czy można zapobiegać kaszlowi?

Najlepszy sposób prewencji kaszlu przewlekłego, to leczenie kaszlu ostrego.

Gdy kaszlu ostrego nie zdiagnozujemy dobrze i szybko, może on przejść w kaszel przewlekły, a mechanizmy jego wywoływania będą tak utrwalone przez rozwijającą się chorobę, że wyleczenie stanowi trudność. W przypadku kaszlu trzeba więc jak najszybciej zgłosić się do lekarza, by rozpoznać chorobę.

Wśród przyczyn kaszlu przewlekłego wyróżniamy trzy podstawowe: zespół spływania wydzieliny z nozdrzy tylnych, astmę oskrzelową i refluks żołądkowo-przełykowy.

Inne częste przyczyny to przewlekłe zapalenie oskrzeli i rozstrzenia oskrzeli.

Najważniejszym sygnałem alarmowym kaszlu jest wydzielina z krwią. Może to być objaw raka płuc - najczęstszy nowotwór u mężczyzn i drugi co do częstości u kobiet.

W jaki sposób lekarze najczęściej diagnozują kaszel?

Pierwszym i ważnym krokiem jest dobrze zebrany wywiad. Np. kaszel w nocy może być spowodowany jedną z trzech najważniejszych jego przyczyn. Może świadczyć o astmie, gdy jest suchy i pojawia się nad ranem. Przemawia za przewlekłym zapaleniem zatok, gdy pojawia się bezpośrednio po położeniu się do łóżka (spływanie wydzieliny do gardła), a powtarzający się w nocy w połączeniu ze zgagą jest objawem refluksu.

Kaszel jest jeden, ale ponieważ towarzyszy wielu chorobom, trzeba wykonać wiele badań, by ujawnić jego prawdziwą przyczynę. U pacjentów wykonuje się m.in. spirometrię, czyli badanie zdolności wentylacyjnej płuc, tomografię komputerową płuc i zatok, gastroskopię, badania alergologiczne, cytologię plwociny i inne badania.

Czy każdy rodzaj kaszlu może być leczony kodeiną, powszechnie znanym środkiem na zatrzymanie kaszlu?

Suchy kaszel może być leczony kodeiną do czasu postawienia rozpoznania jego przyczyn.

Kaszel wilgotny nie powinien być tak leczony. %07W tym przypadku kaszel jest jedynym mechanizmem oczyszczenia oskrzeli.

Jeżeli wydzielina jest ropna, tym bardziej nie należy kaszlu tłumić.

Jakimi jeszcze metodami można łagodzić kaszel?

W kaszlu ostrym każde ulżenie choremu w cierpieniu jest dobrym rozwiązaniem. Ale takie rozwiązania, jak inhalacje, syropy, cukierki nie leczą choroby, a jedynie łagodzą dolegliwości, działają objawowo, ułatwiają np. odkrztuszanie czy zwiększają tolerancję oskrzeli na podrażnienia.


Prof. Władysław Pierzchała jest kierownikiem Katedry i Kliniki Pneumonologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. Klinika specjalizuje się w leczeniu astmy i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) oraz diagnostyce i leczeniu obturacyjnego bezdechu we śnie.

Z zamiłowania pan profesor jest filozofem nauki, co nie przeszkodziło mu w przeszłości w osiąganiu sukcesów sportowych. Jako zawodnik AZS ŚAM aż trzy razy zdobył akademickie mistrzostwo Polski w skoku wzwyż.

Urodził się w Częstochowie, ale całe życie związany jest z Zabrzem i Katowicami. Tytuł i dyplom lekarza zdobył w 1968 r. Stopień naukowy doktora nauk medycznych otrzymał w 1975 r. na Wydziale Lekarskim ŚAM. Habilitował się na tym samym wydziale w 1985 r.

Tytuł profesora uzyskał w 1996 r.Dwukrotnie - w kadencjach 1990-1993 i 1993-1996 - był rektorem ŚAM, a wcześniej dziekanem Wydziału Lekarskiego w Katowicach. Do pionierskich zalicza się jego prace związane z mechanizmem ograniczenia wentylacji płuc w chorobach obturacyjnych.

Jego dorobek naukowy obejmuje ponad 240 publikacji. Są wśród nich również podręczniki akademickie z chorób wewnętrznych redagowane przez profesora Franciszka Kokota i prof. Andrzeja Szczeklika.

Do najcenniejszych wyróżnień profesora należy medal "Gloria Medicinae" Polskiego Towarzystwa Lekarskiego i Order Honorowy "Laur 50-lecia ŚAM" oraz Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski.

Żona Krystyna jest profesorem neurologii, córka Ewa i syn Adam są lekarzami.

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Te produkty powodują cukrzycę u Polaków

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na bielawa.naszemiasto.pl Nasze Miasto