Ruch robotniczy

Ruch robotniczy na Śląsku zaczął kształtować się w drugiej połowie XIX wieku. Tworzono stowarzyszenia robotnicze o charakterze samopomocowym lub kształceniowym. Wtedy również doszło do jednego z pierwszych głośnych strajków - w zagłębiu wałbrzysko-noworudzkim w 1853 roku. Górnicy protestowali przeciwko niekorzystnym dla nich zmianom czasu pracy i zakazie sprzedaży prochu strzelniczego sprowadzanego do kopalń. Strajk tłumiło wojsko.

Pierwszymi formalnymi organizacjami były tzw. komórki związku hirschdunckerowskiego dr. Maxa Hirsha. Organizacja chciała poprawić byt robotników na drodze porozumienia z pracodawcami. Związek znalazł oparcie w kopalniach wałbrzyskich. Na Górnym Śląsku było trudniej. Niemieccy agitatorzy mieli problem z porozumieniem się z polskimi pracownikami, często nie mówiącymi po niemiecku. Robotnicy zrzeszali się więc w związki wyznaniowe, organizowane przez księży. Program tych związków nie był radykalny. Zalecał pracę, kształcenie i stopniowe osiąganie lepszej pozycji majątkowej.

Porozumienia z pracodawcami i chrześcijańska pokora nie sprawdzały się. Dochodziło do strajków. W zagłębiu wałbrzyskim w 1869 roku wybuchł 8-tygodniowy strajk zapoczątkowany żądaniami obniżenia czasu pracy (wynosił on
12 godzin z przerwami na jedzenie w południe i czasem potrzebnym na sprawdzenie list pracowników i modlitwę). W czasie tego strajku część robotników porzuciła Wałbrzych wybierając emigrację do Saksonii, Turyngii, na Śląsk Cieszyński i do zagłębia dąbrowskiego.

Kolejny strajk wybuchł w kopalni "Król" w Królewskiej Hucie na wieść o wprowadzeniu tzw. marek kontrolnych.
Doszło do zamieszek ulicznych. Przeciwko strajkującym wysłano wojsko.

Na Śląsku Cieszyńskim do strajków doszło w zagłębiu karwińskim w 1866 roku.

Wkrótce potem powstały pierwsze organizacje robotnicze. W Austrii już w 1867 roku wydano ustawę zezwalającą na zakładanie towarzystw. Robotnicze towarzystwa samokształceniowe powstały w Bielsku i Ustroniu, a potem w Cieszynie i Trzyńcu.

Najsilniejszą organizacją stało się Bielsko-Bialskie Stowarzyszenie Oświatowe "Harmonia".